Thăm đình Phú Khê xã Hoằng Phú, ngôi đình “tiếng nức cõi Thanh”

 Đình Thượng - nơi thờ Nhị vị thành hoàng làng Chu Minh, Chu Tuấn.

Đình Phú Khê được xây dựng vào thời Vua Lý Thánh Tông, được người dân Phú Trừng Trang (nay là làng Phú Khê) xây dựng để thờ hai người con trai là Chu Minh và Chu Tuấn trên đường cùng cha hành hương đến ngôi chùa cổ Bảo Phúc ở Phú Trừng Trang lễ Phật, gần đến nơi thì cơn hồng thủy dâng cao, nhấn chìm tất cả. Điều lạ kỳ là sau khi cơn hồng thủy rút, người dân Phú Trừng Trang thấy có hai người đàn ông nổi trên mặt nước, dáng ngồi bồng bềnh như đức phật, trôi theo hướng về chùa Bảo Phúc. Cho là sự lạ nên Nhân dân đã cùng nhau chôn cất, đắp mộ, tu lễ dâng hương thờ tự. Một năm sau đó vua Lý Thánh Tông đánh giặc qua làng được hai cậu hiển linh giúp vua đánh thắng giặc. Vua nhớ ơn nên cho tu sửa đình khang trang hơn đề phụng thờ.

Cổng Đình Thượng, Phú Khê trong mùa lễ hội.

Trải qua nhiều năm lịch sử thay đổi thì Làng Phú Khê còn có rất nhiều tên gọi khác như: Kẻ Đầng, Phú Trừng Trang… thời tiền Lê thuộc Giáp Cổ Đằng, huyện Ái Châu; thời nhà Trần đổi thành Huyện Cổ Đằng. Đặc biệt hơn thường trong xã có làng, nhưng với Làng Phú Khê thì lại có hai xã (gồm Hoằng Phú và Hoằng Qúy) hình thành nên một làng Phú Khê trù phú. Nơi đây sớm có nghề buôn gánh, thêu thùa, dệt vải, trồng dâu, nuôi tằm, đúc gang, luyện thép … chợ Kẻ Đầng được lập lên để thông thương hàng hóa, nổi tiếng khắp trong vùng.

Trong tập “Bản Xã Mục Lục” của Phú Khê do bác học Lê Quý Đôn biên soạn ngày 13/7 niên hiệu Cảnh Hưng thứ 31 (1771) thời Vua Lê Hiển Tông ( 1740 – 1786) có viết: “ Đình ta nay, nức tiếng cõi Thanh, danh lừng đất Phú”. Đình được xây bằng gạch, mái lợp ngói âm dương, bốn bờ chái trang trí hình hoa lá cách điệu hoặc tứ linh “long, ly, quy, phượng”. Trên nóc đình là hai con rồng chầu mặt nguyệt, sân lát gạch.

Phía trước đình có bức bình phong, cửa tam quan, gác chuông, ngoài cùng là hai cột trụ cao vút. Đình Phú Khê được thiết kế theo kiểu chữ nhị gồm 2 tòa là đại bái và hậu cung. Đến nay đình vẫn giữ được kiểu kiến trúc, nghệ thuật và vật liệu truyền thống, với những mảng chạm khắc độc đáo.

Đình Phú Khê cũng là nơi còn lưu giữ được hệ thống di vật khá đầy đủ như: Kiệu bát cống, kiệu long đình, long ngai, bài vị, bát bửu, hoành phi câu đối, sắc phong.... và nhiều đồ thờ được sơn son thếp vàng rực rỡ. Cột đình được làm bằng gỗ nguyên cây, không có cột nối, không sơn vẽ và được liên kết với nhau bằng các kèo lẻ, con rường hoặc kết hợp của hai loại liên kết trên (thượng rường - hạ kẻ). Trong đình đặt một chiếc trống lớn để khi hữu sự sẽ được đánh lên (theo nhịp ngũ liên), thông báo cho dân làng về tụ họp, bàn tính việc làng… Cổng Đình còn lưu dữ được nhiều câu đối cổ.

Trải qua bao thăng trầm lịch sử, cùng với sự khắc nhiệt của thời gian, dáng vẻ của ngôi đình không còn nguyên vẹn. Nhưng với lòng ngưỡng vọng hai vị thần vẫn còn nguyên giá trị trong đời sống tâm linh không hề mai một của người dân Phú Khê. Với những giá trị đặc sắc về lịch sử, văn hóa, kiến trúc nghệ thuật... Đình Phú Khê được công nhận là Di tích Lịch sử - Văn hóa cấp Quốc gia năm 1993.

Hàng năm cứ vào dịp 16/2 âm lịch - ngày sinh của nhị vị thành hoàng làng, tại Nghè Thượng, làng Phú Khê, xã Hoằng Phú nhân dân trong xã lại long trọng tổ chức lễ hội kỳ phúc đầu xuân cúng tế Thành hoàng làng, thể hiện lòng thành kính, tri ân đối với các bậc tiền nhân đã dựng xây, gìn giữ sự bình yên cho bờ cõi và cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng tốt tươi, làm ăn may mắn, an vui.

Lễ tế Nam giao cung đình - một trong những lễ tế đặc sắc trong lễ hội ở Phú Khê.

Lễ hội làng Phú Khê xã Hoằng Phú được xem là một lễ hội lớn trên địa bàn huyện gồm có phần lễ và phần hội. Phần lễ được diễn ra trang nghiêm bằng lễ tế của làng với lễ tế nam giao cung đình, lế tế nữ quan, lễ tế của các dòng họ trong làng ngay tại đình Thượng. Bên cạnh lễ tế, phần lễ trong lễ hội Phú Khê còn là lễ rước cỗ quanh làng của các dòng họ, các gia đình. Đây là hoạt động văn hóa, sinh hoạt tập thể của nhân dân trong xã Hoằng Phú sau những ngày lao động vất vả, tìm đến với lễ hội để tỏ lòng ngưỡng mộ tổ tiên, ôn lại truyền thống hoặc cầu mong, mơ ước những điều tốt đẹp. Mặc dù là đời sống tâm linh, tín ngưỡng song việc làm lễ trong ngày hội làng lại có ý nghĩa giáo dục cao, làm cho con người hướng thiện, làm tan biến những ưu tư, phiền muộn, lo lắng, những toan tính trong cuộc sống thường ngày để có nỗi lòng thanh thản, vô tư.

Với tư tưởng uống nước nhớ nguồn, ăn quả nhớ người trồng cây, phần hội trong lễ hội làng Phú Khê diễn ra sôi động bằng những sự tích, công trạng, làm cho thế hệ trẻ hôm nay thêm tự hào về truyền thống quê hương. Theo đó, phần hội trong hội làng Phú Khê xã Hoằng Phú được diễn ra với những hoạt động văn hoá văn nghệ đặc sắc, những trò chơi trò diễn dân gian truyền thống như: vật truyền thống, kéo co, đánh cầu lông, bắt trạch trong vại nước, bịt mắt đạp mặt nạ, đu dây, đu tiên, cờ tướng và chạy thi. Bên cạnh đó, trong các đêm diễn ra lễ hội, tại sân khấu đình Thượng sẽ là các đêm giao lưu văn nghệ với nhiều tiết mục văn hoá văn nghệ đặc sắc được biểu diễn để phục vụ nhân dân.

Được biết, lễ hội làng Phú Khê xã Hoằng Phú năm 2025 diễn ra từ ngày 15/3 (tức ngày 16/2 âm lịch) cho đến hết ngày 19/3 (tức ngày 20/2 âm lịch). Người dân Phú Khê và nhân dân trong vùng lại sắm sửa lễ vật tổ chức lễ hội kỳ phúc, cầu may. Quan niệm dân gian tin rằng, ngày hội làng không chỉ là dịp để tưởng nhớ công lao của nhị vị thành hoàng mà còn để thành hoàng làng phù trợ cho một năm mưa thuận gió hòa, làm ăn may mắn, an vui. Bởi vậy, không ai bảo ai, đến ngày hội làng kỳ phúc hàng năm, người làng Phú Khê từ khắp mọi miền cùng theo chân nhau về dự hội.

Thanh Qúy – Trung tâm VHTT TT&DL