Từ đường dòng họ Lê Quang, làng Trinh Nga, xã Hoằng Trinh

 

Tên gọi di tích.
Từ đường của dòng họ Lê Quang. – một dòng họ có nhiều công lao đóng góp vào quá trình hình thành và phát triển của làng Trinh Nga trong suốt mấy trăm năm lịch sử. Đây là di tích không phải là nơi thờ độc nhất một nhân vật họ Lê, mà thờ nhiều vị, trải dài nhiều thế hệ nối tiếp.

Địa điểm và đường đến di tích.

Di tích có địa chỉ số nhà 03, ngõ số 05, đường số 2, thôn 3, làng Trinh Nga xã Hoằng Trinh.

Từ Quốc lộ 1A, rẽ vào tỉnh lộ 509, từ tỉnh lộ 509 có đường vào di tích, cách tỉnh lộ này trên 200m.

Nội dung lịch sử và nhân vật, sự kiện liên quan đến di tích.

Theo Hoàng Lê Gia phả, Lê Tộc Nguyên Phả và các tài liệu khác, hiện đang được lưu giữ tại gia đình ông Lê Quang Mùi ở thôn 3 Trinh Nga, xã Hoằng Trinh thì Kinh vương Lê Kiện được mô tả là người khôi ngô, có thiện tư minh mẫn, có phong thái, chí khí và tài giỏi, nên được vua cha Lê Thánh Tông rất yêu quý. Lớn lên, mệnh danh là Quang, ông cùng với các hoàng tử khác đã được vua cha ban tước Vương khi còn tại vị. Vợ ông tên Lê Thị Cơ, tên Diệu Cơ. Hai người có một con trai tên Lê Duy Tĩnh hay còn gọi là Lê Duy Tễnh.

Về sau, dưới triều vua Lê Uy Mục - người gọi Lê Kiện bằng chú, nhà Lê Sơ bắt đầu suy yếu. Vị hoàng đế này tuy còn trẻ nhưng rất tàn bạo, hoang dâm, lại ăn chơi sa đọa nên các thân vương và hoàng tộc đã tỏ ra cực lực phản đối. Sự tàn bạo của Uy Mục cũng đã gây nên một làn sóng bất bình trong dân chúng và hàng ngũ quan lại. Trong đó, có cả thúc phụ Lê Kiện, do ông cũng là người chống đối việc lập Uy Mục làm hoàng đế. Để lấy lòng Lê Uy Mục, võ Trạng nguyên khi ấy là Mạc Đăng Dung - người sau này cướp ngôi nhà Lê, lấy lý do các thân vương nổi loạn, đã rất mạnh tay tiến hành dẹp các bè phái trong cung đình giúp vua. Khi đó, mọi người đều cảm thấy nguy đến thân mình, càng nghĩ đến việc nổi loạn. Riêng Lê Kiện đã mang gia quyến bỏ trốn khỏi kinh thành Thăng Long, nhằm tránh sự truy lùng của triều đình.

Vào những tháng giữa năm 1505, sau nhiều ngày chạy loạn, trốn tránh, Lê Kiện cùng gia quyến đã đến làng Bà Nga (làng Cổ Đẻn). Thấy nơi đây là vùng đồng bằng rộng lớn, có các núi (Núi Đẻn, núi Hun, núi Chữa, núi Côi, núi Dà, núi Bưng) cùng dòng sông Ấu bao bọc; ngay kế bên là núi Gai, núi Tùng, núi Trung Trinh, nơi có di tích lịch sử vua bà Triệu Thị Trinh thuộc căn cứ Bồ Điền, Phú Điền, thuộc huyện Thuần Hựu (Hậu Lộc ngày nay) và núi Bưng thuộc làng Băng Sơn, huyện Hoằng Hóa, xứ Thanh Hóa, là quê hương, nơi có di tích lịch sử của Đại tướng Lê Phung Hiểu. Địa thế cho thấy đây là vùng địa linh, nhân kiệt, dễ thủ, khó công; khu đất ông chọn cách trung tâm huyện Thuần Hựu không xa, gia đình ông quyết định chọn làng Bà Nga làm chỗ dung thân.

Làng Bà Nga, nay thuộc các xứ đồng: Bãi Vãi, Bãi Dinh và Bãi Công của làng Trinh Nga, xã Hoằng Trinh, huyện Hoằng Hóa, tỉnh Thanh Hóa. Khi đó, vùng đồng bằng quanh làng Bà Nga có vai trò như một kho lương khổng lồ, nuôi dưỡng dân chúng nơi đây và cả gia đình của Kinh vương Lê Kiện.

Với mong ước các đời sau có một tương lai tươi sáng, được che chở vững chắc, mang lại danh thơm trong dân chúng và có thể góp phần chấn hưng cho hoàng tộc; cho rằng lấy chữ Quang trong mệnh danh của Kinh vương Lê Kiện là phù hợp. Do đó, Lê Duy Tĩnh đặt tên cho cháu trai (sinh ngày 7 tháng 7 năm 1584, âm lịch) của mình là Lê Quang Giáp, hiệu Quang Diệu; cháu gái là Lê Thị Quế, hiệu Quế Hoa (vừa hồng, vừa thơm), sau này gọi là Quế Hoa Nương.

Theo Gia phả họ Lê Quang, thì Lê Quang Giáp là một người "Dũng lược hơn người, tài kiêm văn võ". Trong một lần tháp tùng hoàng đế về Lam Kinh, vừa là chốn quê hương, vừa sẵn trong lòng sự mến mộ Phật pháp, trên đường đi, ngưỡng mộ cảnh đẹp vùng núi Kỳ Lân (núi Long) tại làng Mật, huyện Đông Sơn, phủ Thiệu Thiên, vua đã sai tôn tạo chùa Khuyến Thiện tại hang núi; thực hiện việc xây dựng chùa ngay chân núi, đặt lại tên là Đại Bi (chùa Mật), nay thuộc phường Đông Vệ, thành phố Thanh Hóa, tỉnh Thanh Hóa.

Ở quê nhà, Lê Quang Giáp được lập Phủ, nay thuộc khu đất xứ đồng Bãi Dinh, làng Trinh Nga. Lê Quang Giáp cùng con cháu trong họ, những người giúp việc và những hộ dân mang họ khác là những chỗ thân quen, tới khu đất mới, lập làng, lấy tên Trinh Nga để sinh sống. Ông chọn khu đất chính giữa để yên vị, chuyển nhà ở của mình và Nhà thờ họ Lê đến, làm hạt nhân của làng; chỉ đạo xây dựng Đình làng làm Trung tâm hội họp cho người dân.

Các dòng họ hiện đang sinh sống ở nơi đây có nguồn gốc chủ yếu do theo Kinh vương Lê Kiện và lưỡng quốc Tiến sỹ Lê Quang Giáp, họ tới từ Kinh thành Thăng Long và xứ Kinh bắc. Hiện đều là những thông gia, con cháu các đời sau của Kinh vương Lê Kiện.

Sau khi chết, Thân Vương Lê Kiện được chôn cất tại Núi Đẻn; Văn Phúc Bá Lê Phúc Thành chôn cất tại xứ vườn Ngói; Lăng mộ lưỡng quốc Tiến sỹ lưỡng quốc Lê Quang Giáp nằm tại Cồn Ấm, xứ Đồng Bản, mộ vợ tại Cồn Tính, làng Trinh Nga.

Nhà thờ họ Lê Quang tại làng Trinh Nga, xã Hoằng Trinh là thể hiện sự báo hiếu của Lê Quang Giáp đối với tổ tiên, là nơi thờ Kinh vương Lê Kiện, Vương phi Diệu Cơ, ông, bà nội và cha, mẹ của ông.

Về kiến trúc Nhà thờ, phía trên có bức y môn, đề "Đức Duy Hinh". Ban thờ thượng (hậu tẩm), thờ chính giữa là Kinh Vương Lê Kiện, có long ngai giao ỷ thần, nội dung thần vị, vị khởi tổ Kinh Vương Lê Kiện ghi "Cao cao khởi tổ khảo Lê triều Hoàng tử húy Kiện, sắc phong Kinh Vương vị tiền - thần vị". Dưới phía bên tả là thần vị của bà thủy tổ thần vị ghi: "Thủy tổ tỷ từ bi linh ứng chinh uyển tôn thần". Dưới bên hữu là long ngai giao ỷ bà tổ cô, thần vị ghi "Tổ cô Quế Nương linh ứng chinh uyển tôn thần". Trước tiền sảnh có hai câu đối: "Đức thụ Lam Sơn chi diệc mậu/Nhân cơ Trà thủy phái lưu hương". Câu đối phía hai bên ghi: "Lưỡng quốc tiến sĩ phẩm đề cao/Kim mã ngọc đường thanh giá trọng". Phần sảnh tiền môn được đắp cầu kỳ - ở bốn cột sảnh được xây trát gồ chỉ, ghi câu đối. Phía trên sảnh đắp nổi tròn lưỡng long chầu nhật (Rồng chầu mặt trời) ở phía trên. Bên dưới có ba khung bảng, hai khung bên đắp vẽ hai con phượng với đường nét trau chuốt, thế phượng vươn cao cổ đang bay. Khung bảng giữa đề "Lê Từ đường". Riềm cổ giải là hoa văn triện nối tiếp nhau. Đặc biệt hai đầu cổ sảnh là hình chậu cảnh bát giác. Nghinh Môn (cổng) là công trình xây dựng bằng gạch, bịt hai cạnh Bắc Nam, mở hai cạnh Đông Tây. Bốn mái trên cong vút, cấu tạo theo hai cặp mái. Hai mép tường ngoài ốp trụ có đôi câu đối, ghi: "Địa khởi lâu đài địa phấn trấn/ Môn sa khách đáo môn nghiêm túc",v.v...

Bàn về ý nghĩa tên làng, chữ Trinh, đời sau cho rằng Lê Quang Giáp muốn con cháu và nhân dân trong làng Trinh Nga sinh sống phải luôn trung thành, ngay thẳng, trong sáng, tiết hạnh; chữ Trinh, có người cho rằng nghĩa đây là tốt lành, nhắc đời sau phải nhớ về cội, gốc nơi mình đi, chỗ mình theo.

Giá trị của di tích.

Từ đường họ Lê Quang, thôn Trinh Nga xã Hoằng Trinh sau khi được tôn tạo cho đến nay đã hơn 200 năm. Từ đường 3 gian bằng gỗ với kiến trúc chồng kèo, có đầy đủ phần hậu cung, chính điện, hai bên tả hữu. Những người được phụng thờ tại đây đã qua 17 đời; đến đời bác Lê Quang Mùi – người đang trông coi và phụng thờ tại từ đường đã là đời thứ 19.

Đến năm 2002, Nhà thờ họ Lê Quang làng Trinh Nga được Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Thanh Hóa xếp hạng di tích lịch sử văn hóa (Quyết định số 517/QĐ-VHTT ngày 12/11/2002). Ngày 21 tháng 12 năm 2011, Nhà thờ họ này được Chủ tịch UBND tỉnh Thanh Hóa ban hành Quyết định số 4289/QĐ-UBND về xếp hạng di tích lịch sử văn hóa và danh lam thắng cảnh cấp tỉnh. Đây là một công trình có ý nghĩa lớn về mặt lịch sử, văn hóa và kiến trúc; không chỉ phản ánh về một thời kỳ lịch sử đã qua mà còn là minh chứng giáo dục truyền thống văn hóa, đạo lý hiếu thuận đối với con cháu trong dòng họ. Hiện nay con cháu dòng họ Lê Quang nơi đây đang phát huy mạnh mẽ truyền thống, tố chất của tổ tiên.

Thanh Qúy – Trung tâm VHTT TT&DL